Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUGEO-DIRECTEUR MARIËLLE DEKKER:

‘Praten met kinderen moet altijd’

Mishandelde kinderen voelen zich niet gehoord in het proces tussen de eerste signalen van kindermishandeling en het monitoren na afloop. Augeo-directeur Mariëlle Dekker pleit voor precieze regelgeving, psycho-educatie en betere communicatie met kinderen, tot ver na het hulpverleningstraject. ‘Gehoord worden is niet alleen een recht, maar ook noodzaak.’

Hoeveel wordt er in de praktijk gesproken met mishandelde kinderen?

‘Als je het aan mishandelde kinderen zelf vraagt, geven zij aan dat er onvoldoende naar hen wordt geluisterd. Dat wil niet zeggen dat er niet met hen is gepraat, maar het is in elk geval hun beleving en die moet je altijd serieus nemen. Froukje Snoeren deed aan de Universiteit van Maastricht onderzoek naar de kwaliteit van leven van kinderen na een melding bij Veilig Thuis. Uit haar proefschrift Give maltreated children a voice blijkt dat in veertig procent van die gevallen niet met de kinderen is gepraat. Soms zijn daar goede redenen voor. De hulpverlener wil bijvoorbeeld het strafrechtelijk proces niet in de weg zitten en het praten eerst overlaten aan de politie. Of een kind was jonger dan zes jaar, als praten volgens de protocollen nog niet hoeft. Maar in de praktijk lijken er wel erg veel uitzonderingen op de regel te worden gemaakt. Dit gaat over Veilig Thuis, maar als je naar de meldcodes kindermishandeling kijkt van andere beroepsgroepen, zoals onderwijs, vrouwenopvang en jeugdgezondheidszorg, kom je vrijwel niets tegen over praten met kinderen. Bovendien wordt er in de verschillende meldcodes verschillend geadviseerd; Veilig Thuis schrijft praten met de kinderen vanaf zes jaar voor, in de vrouwenopvang is dit twaalf jaar. Ik vind dat er betere richtlijnen moeten zijn voor wanneer, maar ook waarover met kinderen wordt gesproken bij het signaleren en melden van kindermishandeling en bij het hulp bieden daarna. Om een voorzet te geven hoe het anders kan, hebben we onlangs een position paper uitgebracht.’

Waarom is het praten met mishandelde kinderen zo belangrijk?

‘We weten dat ervaringen van steun en erkenning helend zijn en veerkracht en herstel ondersteunen. Dat geldt voor álle slachtoffers van mishandeling, dus ook voor kinderen. Naast dat zorginhoudelijke perspectief is er ook het kinderrechtenperspectief. In het VN-Kinderrechtenverdrag staat dat elk kind het recht heeft om gehoord te worden, betrokken te zijn bij beslissingen die het aangaan, maar ook om goede informatie te krijgen. Contacten die een mishandeld kind heeft met signalerende of hulpverlenende professionals moeten bijdragen aan herstel.’

Waarom gebeurt het dan toch zo weinig?

‘De hulpverlening is nog steeds heel verkaveld. Instanties werken te weinig samen, waardoor regelmatig onterecht wordt aangenomen dat een andere hulpverlener het thema kindermishandeling al bespreekt met een kind. Bovendien willen veel kinderen zo normaal mogelijk zijn en zijn ze loyaal aan hun ouders. Daardoor zullen zij uit zichzelf niet snel vertellen wat er thuis gebeurt. Kijk naar Sharleyne, het meisje in Hoogeveen dat in de zomer van 2015 van een flat viel en overleed. Allerlei instanties hielden zich met haar ouders bezig, maar niemand sprak echt met haar. De politie is meerdere keren bij haar thuis geweest vanwege ernstige incidenten, maar de volgende dag op school was er niemand die dit wist. Zo leert een kind niet dat het hierover met de leerkracht kan praten. Als instanties niet beter samenwerken en signalen uitwisselen, blijft problematiek verborgen. Soms met vreselijke gevolgen. Bij ernstige verslavingen weet je bijvoorbeeld bijna zeker dat kinderen in de verdrukking komen. Naar mijn mening moet je in zulke gevallen altijd met hen gaan praten. En niet één keer, want die problemen van ouders zijn langdurig en keren ook vaak terug.’

Wat kunnen scholen doen op dit gebied?

‘TNO heeft met de Jongerentaskforce vragenlijsten voorgelegd aan bijna 650 elfjarigen die heel eerlijk antwoord gaven op lastige vragen over wat hen thuis is overkomen. De leerkrachten van de betrokken scholen concludeerden dat zij een heel ander beeld hadden en werden alerter op kinderen die onveilig opgroeien. Ik zou willen dat dit op alle scholen gebeurt en wellicht ook op andere leeftijden. Ieder jaar moeten scholen aan kinderen vragen hoe veilig een kind zich op school voelt, maar waarom zouden we niet vragen hoe veilig een kind zich überhaupt voelt? Ik denk dat je daarmee kindermishandeling sneller op het spoor komt en de slachtoffers beter kunt helpen.’

Weten hulpverleners voldoende hoe ze met een kind moeten praten?

‘Niet altijd. Neem het onderwijs. Leerkrachten hebben vaak niet geleerd hoe je met een kind in gesprek gaat over moeilijke en persoonlijke onderwerpen. Of ze denken dat praten met mishandelde kinderen het werk is van therapeuten, terwijl zij juist in hun rol als leerkracht heel belangrijke steun kunnen bieden aan een kind. Wij hebben het aan onze jongeren uit de Jongerentaskforce gevraagd. Adviezen die zij gaven waren: vraag het gewoon, we geven zelf onze grenzen wel aan. En als iemand zegt dat er niets is, zeg dan: ‘Vind je het goed als ik het volgende week nog een keer vraag?’ Maar ook: speel een potje voetbal en maak dan een praatje. Zet iemand niet apart om in gesprek te gaan, zodat de hele klas weet dat er iets is. Daarnaast vinden ze het belangrijk om steun te krijgen, het gevoel te hebben dat er iemand aan hun kant staat.’

Waar moet een gesprek met een mishandeld kind over gaan?

‘Dat hangt er natuurlijk vanaf wie en op welk moment met het kind spreekt. Een mishandeld kind moet uitgelegd krijgen wat kindermishandeling is, waarom ouders zoiets doen, dat het niet de schuld van een kind is, maar dat je je wel heel schuldig kunt voelen. Verder moet het kind weten wat hulpverleners gaan doen, wat het zelf kan doen als het weer onveilig is, bij wie het terechtkan enzovoorts. Dit soort informatie, ook wel psycho-educatie genoemd, geeft steun, grip en duidelijkheid aan kinderen die in een onveilige omgeving wonen. In deze gesprekken moeten kinderen vooral ervaren dat volwassenen betrouwbare personen kunnen zijn die veiligheid bieden, ook al maken ze thuis soms hele bedreigende en onvoorspelbare volwassenen mee. Psycho-educatie is belangrijk, zoals de Gezondheidsraad vijf jaar geleden al aangaf in Behandeling van de gevolgen van kindermishandeling, het advies aan de staatssecretaris. Uit onderzoek is gebleken dat stressklachten afnemen als mishandelde kinderen informatie krijgen waardoor ze beter begrijpen wat hen overkomt.’

Welke momenten zijn vooral belangrijk voor een kindgesprek?

‘Kindgesprekken zijn gedurende het hele traject en nog ver daarna belangrijk. Tijdens de signalering, het onderzoek door Veilig Thuis en de hulpverlening natuurlijk, maar óók als de hulpverlening is afgerond. Zo kun je altijd blijven monitoren of er voldoende en blijvende veiligheid is, en of een kind herstelt van soms traumatische ervaringen. Ik roep beroepsorganisaties op om in hun protocollen heel concreet te maken wie wanneer met kinderen moet praten, en op welke manier.’

Als directeur van Augeo houd je je al langer bezig met het praten met mishandelde kinderen. Wat is je in al die tijd het meest bijgebleven?

‘Pas hoorde ik het verhaal van een kind dat na huiselijk geweld met een politiebusje werd meegenomen naar het politiebureau. Niemand sprak met haar. Een langslopende agente zag haar tranen, vroeg of het wel ging en bood haar een kopje chocomelk aan. Het meisje wist precies te vertellen hoe deze agente eruitzag en welke woorden ze gebruikte. Steeds als ik met mensen over dit onderwerp praat, valt me weer op hoe klein soms de menselijke gebaren zijn die een onuitwisbare en zeer gedetailleerde indruk hebben achtergelaten in het leven van kinderen in de knel. Dat vind ik hoopgevend.’

AUTEUR: DEBORAH LIGTENBERG

INTERVIEW