Augeo magazine - Over veilig opgroeien

DOWNLOAD PDF

‘Wie zijn mijn vriendjes?’ - Positieve ervaringen van nu verzamelen

Kinderen die een levensboek krijgen, willen meestal eerst aan de slag met leuke dingen van nu, vertelt Herma van Andel. Wie hun vriendjes zijn op school, dat ze hun zwemdiploma hebben gehaald en wat hun favoriete voetbalclub is. Voor kinderen met een chaotische levensloop is het volgens haar extra belangrijk om dat soort gewone en positieve ervaringen uit het heden vast te leggen. Hoe ziet hun kamer eruit? Waarmee spelen ze het liefst? Waar zijn ze goed in? ‘De kans is groot dat ze dat anders vergeten door alle veranderingen die ze meemaken. En als ze over een paar jaar weer ergens anders wonen, kan niemand het ze meer vertellen.’

‘Waarom komt mijn moeder nooit langs?’ - Moeilijke vragen durven stellen

Lang niet alle kinderen beginnen enthousiast aan het levensboek. Dat hoeft ook niet; werken aan een levensboek is niet verplicht. Soms hebben ze weerstand omdat ze niet bezig willen zijn met moeilijke dingen. Beginnen met positieve ervaringen helpt kinderen vaak over de streep, vertelt Herma van Andel. ‘Als je meteen in de pijn van het verleden gaat zitten, blijft het boek vaak dicht.’ Wanneer ze samen met hun mentor, voogd of pleegouder bezig zijn om leuke gebeurtenissen op te schrijven of te tekenen, komen vaak terloops ook andere vragen los: ‘ Waarom moet ik hier wonen? ’ ‘ Waarom komt mijn moeder nooit langs? ’ Dat zijn vragen die lang niet alle kinderen spontaan stellen. Van Andel: ‘Doordat je samen aan het levensboek werkt, bouw je een vertrouwelijke relatie op. In die sfeer durven kinderen ook lastige vragen te stellen.’

‘Lijk ik op mijn vader?’ - Informatie uit het verleden opsporen

Het levensboek wordt ook gebruikt om op zoek te gaan naar informatie uit het verleden. Herma van Andel: ‘Uit huis geplaatste kinderen hebben vaak grote gaten in hun levensgeschiedenis. Ze hebben veel vragen over dingen waar kinderen die altijd thuis hebben gewoond, direct antwoord op krijgen: “Waarom heet ik Lisanne?” “Lijk ik op mijn vader?” “Leeft mijn oma nog?” “Hoeveel ooms en tantes heb ik?” “Hoe oud was ik toen ik ging lopen?” Door op zoek te gaan naar belangrijke plekken van vroeger en samen met een kind te praten met leerkrachten, ouders, een tante, een voogd of een groepsleider, krijgen kinderen een beter beeld van hun afkomst. Het helpt hen om te ontdekken wie ze zijn en een doorlopende tijdlijn te maken van hun geschiedenis. Dat biedt veel kinderen houvast.’

‘Wat maakt je zo verdrietig? - Nare herinneringen verwerken

‘Van alle dingen die met kinderen zijn gebeurd, is lang niet alles echt doorgedrongen’, vertelt Herma van Andel. ‘Soms omdat ze het nog niet kunnen bevatten of te veel andere dingen aan hun hoofd hebben, soms omdat het gewoon te pijnlijk is.’ Vaak biedt speurwerk naar het verleden ook aanknopingspunten om met een kind te praten over nare of traumatische ervaringen van vroeger. ‘Dat vraagt veel van begeleiders. Hoe leg je uit dat een vader verslaafd was of huiselijk geweld heeft gepleegd?’ Sommige hulpverleners vinden het lastig om dingen bij de naam te noemen. Of ze vermijden lastige onderwerpen, omdat ze denken het te confronterend is voor een kind. ‘Werken met het levensboek mág confronterend zijn’, vindt Van Andel. ‘Zolang het dingen duidelijk en bespreekbaar maakt, op een manier die een kind aankan.’ Heel belangrijk is dat begeleiders niet veroordelend praten over de ouders. ‘Kinderen zijn ongelofelijk loyaal aan hun ouders. Als je de afkomst en geschiedenis van een kind niet kunt accepteren, kun je een kind heel diep kwetsen.’

Al pratend kom je erachter wat pijnlijke kwesties zijn: ‘Hé, klopt dat, zie ik nou tranen in je ogen? Wat maakt je zo verdrietig?’ Onbekende bladzijden in hun leven maken veel kinderen onzeker. Ze weten vaak wel dat er allerlei nare dingen zijn gebeurd. Dat hun moeder heel veel dronk of altijd huilde, dat hun vader plotseling het contact heeft verbroken. Maar waarom en hoe het precies zat, weten ze vaak niet. Van Andel: ‘Ze gaan van alles zelf invullen en vaak geven ze zichzelf de schuld van pijnlijke gebeurtenissen: “Ik was vaak boos.” “Ze vonden mij niet lief.”’ Goede informatie over wat er werkelijk is gebeurd, kan een belangrijke stap zijn in de verwerking van pijnlijke gevoelens: kinderen houden op met gissen en dingen kunnen op hun plek vallen. Samen terugkijken creëert ook de mogelijkheid om woorden te geven aan hoe een kind het heeft beleefd. ‘Je kunt kinderen dan ook een andere uitleg geven, en vertellen waarom zij er weinig aan konden doen.’ Niet dat ze daardoor automatisch ophouden met zich schuldig voelen. Maar pijnlijke onderwerpen regelmatig bespreken en herhalen, maakt wel dat een kind langzamerhand beter begrip krijgt voor wat er is gebeurd. ‘In die zin kan het levensboek ook een verwerkingsproces op gang helpen.’

Brief in geheimschrift - Het kind bepaalt wat hij prijsgeeft

Een belangrijk uitgangspunt is dat het kind eigenaar is van het levensboek. Het kan er zelf in werken, maar ook vragen om dat samen met een begeleider te doen. Het kind bepaalt wanneer het aan het levensboek wil werken, met welke hoofdstukken het aan de slag wil en wat het wel en niet opschrijft. Herma van Andel: ‘Werken aan een levensboek kan ook spanning opleveren. Daarom is het zo belangrijk dat je het niet opdringt, en dat begeleiders of pleegouders klaar staan om een kind te steunen als het verdrietig of boos is door de verhalen die boven water komen.’ Elk kind heeft zijn eigen manier en snelheid om ervaringen te verwerken. ‘Als een kind er nog niet aan toe is om over bepaalde gebeurtenissen te praten, heeft het geen zin om dat te forceren.’ Soms is het schaamte of het niet willen prijsgeven van geheimen de oorzaak van weerstand. ‘Een geheim hebben mag’, zegt Van Andel. ‘Je kunt een kind vragen een brief in geheimschrift te schrijven. Die kan hij in het levensboek plakken, zodat niemand hem kan lezen.’

‘Je was zo spontaan’ - Zelfbeeld versterken

‘Kinderen worden soms met een paar plastic tasjes met spullen ergens afgeleverd’, zegt Herma van Andel. ‘Ze hebben vaak een laag zelfbeeld en het gevoel dat ze er niet echt bij horen. Dat ze zo’n mooi boek voor zichzelf krijgen, en dat allerlei volwassenen bereid zijn om samen met hen hun leven uit te pluizen, geeft ze een gevoel van eigenwaarde. Je geeft ze de boodschap dat ze er mogen zijn.’ Ze vertelt over de Surinaamse juf van Nikki (14). Van Andel zocht de juf samen met Nikki op, om informatie te verzamelen voor haar levensboek. Bij het weerzien omhelsde de juf haar stevig. Steeds weer herhaalde ze hoe heerlijk ze het had gevonden om Nikki in de klas te hebben. ‘Je was zo spontaan en had van die gekke invallen.’ Van Andel zag Nikki groter worden toen ze dat hoorde. Een ander meisje, dat al op peuterleeftijd uit huis was geplaatst, fleurde helemaal op toen haar tante vertelde dat ze zulke schattige babytandjes had.