Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Stel, we zouden kindermishandeling opvatten als een virus. Iets wat lijkt op het vogelgriepvirus. Ons Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) heeft dit jaar op deskundige wijze vastgesteld dat tenminste 20.000 kinderen het afgelopen jaar aan het geweldsvirus zijn blootgesteld.

Zij lopen sterk verhoogde risico’s op levenslange gezondheidsschade. Verslavingen, depressies, concentratie- en agressieproblemen en verminderde schoolprestaties liggen op de loer, net als obesitas en hart- en vaataandoeningen.

Ongeveer een derde van de besmette kinderen vertoont de eerste ziekteverschijnselen; zij hebben gezondheidsklachten die nog het meest lijken op een posttraumatische stressstoornis. De kans dat het virus door hen wordt doorgeven aan een volgende generatie wordt hoog ingeschat, tot wel 30%. 

Anderhalf jaar later: nog steeds geweld

Helaas is het vaccin tegen dit geweldsvirus nog niet uitontwikkeld. Wel weten we inmiddels dat het vaccin een cocktail moet zijn. Een mix van stevige risicotaxatie, veiligheidsplanning, hulp voor ouders, hulp voor het kind en sociale steun.

Ook weten we dat langdurige toediening van het vaccin noodzakelijk is. Want het geweldsvirus is nogal hardnekkig uit te roeien: na anderhalf jaar speelt bij de helft van de besmette kinderen nog steeds blootstelling aan ernstige vormen van geweld. Niet misselijk.

Het huidige jeugdzorgstelsel heeft, binnen haar financiële en organisatorische kaders, grote moeite met het door ontwikkelen van het vaccin. Het lukt niet om het vaccin effectief toe te dienen aan zoveel mogelijk slachtoffers.

Geen behandeling

Bij teveel kinderen worden, nadat is vastgesteld dat zij zijn blootgesteld aan het geweldsvirus, de ziekteverschijnselen niet systematisch in kaart gebracht. Zij worden dan ook niet behandeld. Maar 18% van de kinderen met traumaverschijnselen heeft hulp voor zichzelf gekregen, bleek uit onderzoek in de vier grootste gemeenten. Bij hen ontbrak dus een cruciaal element in het vaccin.

Te vaak worden de risico’s op een herhaalde besmetting niet goed in kaart gebracht. Bijna de helft van de kinderen komt dan ook na verloop van tijd met nieuwe symptomen weer in beeld bij de politie, een AMK of ziekenhuis. Dat wordt niet systematisch bijgehouden, waardoor onduidelijk blijft bij hoeveel kinderen de blootstelling aan het geweldsvirus nu echt is gestopt en bij hoeveel kinderen de eerste ziekteverschijnselen effectief zijn behandeld.

Verantwoordelijkheid overhevelen

Stel, dit was de stand van zaken bij de aanpak van de vogelgriep. Zou de Rijksoverheid dan ook op 1 januari 2015 de verantwoordelijkheid voor de aanpak volledig overhevelen naar meer dan 400 gemeenten? En cruciale taken beleggen bij organisaties die nog in een oprichtingsfase verkeren, zoals het AMHK of Veilig Thuis?

Wellicht wel, want de gedachte dat lokale overheden het best kunnen sturen als zij voor het geheel verantwoordelijk zijn, klinkt logisch. Maar ik denk wel dat wanneer het geweldsvirus net zo serieus werd genomen als één geval van vogelgriep, de Rijksoverheid zelf een grotere broek had aangehouden. En dat gemeenten niet hadden geëist dat de Rijksoverheid zich minimaal met de uitvoering bemoeit.

Virusverspreiding stoppen

Bij de vogelgriep lees ik over universiteiten en instituten die enerzijds de vrijheid hebben om vaccins door te ontwikkelen en gemeenten die hun eigen noodplannen coördineren en uitvoeren. Maar ik lees ook over een Rijksoverheid die draaiboeken opstelt, met ophokplichten en vervoersverboden de virusverspreiding stopt en met de inzet van een keur aan Rijksinstituten en Autoriteiten, controleert dat de best beschikbare middelen worden benut.

En vooral: een overheid die landelijk monitort wat de uitkomsten van alle inspanningen zijn (en niet alleen de inspanningen meet). Op deze manier wordt voorkomen dat ieder zijn eigen wiel uitvindt. Ook is er een zekere garantie dat de elementen waarvan we met de kennis van nu verwachten dat ze resultaat opleveren, overal worden toegepast.

Mix van middelen om geweld te stoppen

Wat betreft kindermishandeling weten we ook steeds meer over de mix van middelen die moet worden toegediend om geweld te stoppen en de opgelopen schade bij slachtoffers te herstellen. Maar zolang het gebruik van dit soort middelen enkel met handreikingen wordt gestimuleerd, gaat effect nog lang op zich laten wachten. Er zullen veel kostbare middelen worden gebruikt om een eigen wiel uit te vinden.

En zolang we vooral de inspanningen meten, maar niet de resultaten - zijn kinderen veilig? Is de ontwikkelingsschade hersteld? - zullen we alleen na jarenlang wetenschappelijk onderzoek kunnen achterhalen wat het effect is van al die verschillende wielen.

Gezamenlijke aanpak

Kortom, ik vind dat Rijksoverheid en gemeenten hier over hun eigen schaduw moeten springen, en gezamenlijk met een aanpak moeten komen. Die gezamenlijk aanpak zou tenminste moeten realiseren dat (dreigende) gezondheidsklachten van mishandelde kinderen structureel in kaart worden gebracht en behandeld.

Dat de risicofactoren op herhaling van geweld systematisch worden gescreend en dat landelijk cijfers worden verzameld over de al dan niet gerealiseerde veiligheid van mishandelde kinderen.

Hoopvol

Een waslijst vol, maar de daadkracht die ik zie bij een dreigende Mexicaanse griep (waren wij niet het enige Europese land dat al zijn kinderen tweemaal inentte?) en bij de vogelgriep stemt hoopvol: yes we can, tsjakka enzovoorts!

Mariëlle Dekker,

Directeur Augeo en hoofdredacteur TKM