Augeo magazine - Over veilig opgroeien

‘Iedereen dacht: ik dump het wel bij Charlie’

‘Ik ben opgegroeid in een gezin waar doorlopend spanning heerste en ruzie werd gemaakt. Het was constant oorlog. Vanaf mijn zesde was ik tussen mijn ouders aan het bemiddelen, ook voor mijn broertje. Hij heeft PDD-NOS/ADD, een aandachtsstoornis, waardoor hij nogal in zichzelf gekeerd is.

In de weekends nam ik hem onder mijn hoede, omdat onze ouders weinig tijd voor ons hadden. Pas op mijn achttiende, tijdens mijn eindexamen, gingen ze scheiden. Mijn moeder heeft een laag zelfbeeld en mijn vader kan heel manipulatief zijn. Het werd een heel nare vechtscheiding.’

Gepest

‘Tijdens mijn schoolcarrière kleurde ik binnen de lijntjes en haalde ik goede cijfers. Wel had ik allerlei stressklachten zoals rugpijn en hoofdpijn, ik was vaak ziek. Maar leeftijdgenoten begrijpen natuurlijk niet waar dat vandaan komt. Ik werd erg gepest. Wat het nog erger maakte, was dat mijn familie me ook aansprak op het gedrag van mijn vader en moeder. Mijn moeder huilde uit bij haar ouders, en die betrokken mij er dan weer bij. Iedereen dacht: ik dump het wel bij Charlie.

Ik dacht altijd: als mijn broertje maar gelukkig is, ook al was ik zelf doodongelukkig. Als je je hele leven verantwoordelijk bent voor anderen, weet je na een tijdje niet meer wie je bent en wat je wilt. Ik had veel moeite met grenzen stellen. In al mijn vriendschappen en relaties ging het erom hoe ik de ander kon helpen. Ik ging aandacht zoeken bij de verkeerde mensen, ook seksueel. Daardoor heb ik lang moeite gehad met jongens, het lukte me niet om met iemand een band aan te gaan.’

Yoga en meditatie

‘Drie keer heb ik een burn-out gehad. De eerste was tijdens mijn eindexamen. Kort geleden belandde ik er weer in, niet lang nadat ik iets akeligs had meegemaakt en probeerde door te studeren alsof er niets was gebeurd. Ik had al langer paniekaanvallen en gedachten over suïcide. Na deze laatste ervaring besloot ik: nu is het genoeg. Ik ben in traumatherapie gegaan voor wat er in mijn jeugd allemaal gebeurd is. Vrienden die gebruik van me maakten, heb ik geschrapt.

Wat mij nu helpt is yoga en meditatie. En mijn vriend: eindelijk heb ik iemand gevonden met wie ik een volwaardige relatie kan hebben. Vanaf het begin waarschuwde ik hem dat ik nogal wat issues had. Hij zei: “Kom maar op, ik vind jou een leuke meid.” Mooi hoe één iemand al zoveel verschil kan maken. Hoewel ik verbaal altijd zelfbewust ben geweest, ben ik tegelijkertijd onzeker en heb ik verlatingsangst. Gelukkig kunnen we daar goed over praten.’

Oplossing

‘Ik volg een master forensische psychologie en werk met kinderen met een beperking. Straks begin ik aan mijn stage in de jeugdbescherming. Ik wilde al heel jong gezinshulp worden. Dat ligt in het verlengde van mijn jeugdervaringen. Ik wil deel uitmaken van de oplossing, mensen helpen. Kinderen moeten in een veilige omgeving onbezorgd kunnen opgroeien.

Terugkijkend denk ik dat vrienden en familie bij mijn ouders aan de bel hadden moeten trekken. Zij hadden moeten zeggen: “Desnoods ga ik met jou mee om hulp te zoeken.” Maar op ons gezin werd alleen maar gevit. Voor leerkrachten was het moeilijk om te zien dat er iets mis was, omdat mijn prestaties goed waren. Hulpverleners hebben we nooit gehad.

Mijn ouders zijn helemaal geen slechte mensen, en zolang ze niet samen zijn, zijn ze de liefste ter wereld. Daarom adviseer ik kennissen en familieleden om niet bang te zijn ouders aan te spreken als die hun kinderen op de een of andere manier verwaarlozen. Zolang je niet met een beschuldigende vinger wijst, willen mensen er best over praten.’

Charlie is een gefingeerde naam.

AUGEO ACTUEEL - GEHOORD WORDEN IS RECHT ÉN NOODZAAK

OVERZICHT

REACTIES

‘Op slechte momenten hoop ik dat mijn vader doodgaat’

Laura was acht jaar toen haar moeder aankondigde dat ze wilde scheiden. Haar vader, die alcoholist was en aan depressies leed, was woedend. Hij schreeuwde, dreigde en duwde zijn vrouw tegen de muur. Tegen Laura (nu negentien jaar) zei hij: ‘Morgen heb je geen moeder meer.’ Geschrokken belde haar moeder de politie. ‘U moet absoluut weg,’ adviseerden de agenten. Haar moeder vluchtte met haar twee kinderen. Ze zouden enkele maanden in een Blijf van mijn Lijf-huis verblijven. ‘De politie heeft mij niet gehoord’, vertelt Laura. ‘Niemand van de hulpverlening heeft met mij gepraat. Er was sprake van een levensbedreigende situatie, maar mij is niet gevraagd om mijn verhaal te vertellen.’

Rechtszaken

De vechtscheiding ontaardde in jarenlange rechtszaken over financiën en een omgangsregeling. Haar vader was welbespraakt en beschikte over een batterij advocaten. Maar Laura en haar broertje waren doodsbang voor hem. ‘Ik wilde met de rechter praten, omdat ik niet naar mijn vader wilde. Maar mijn vader beweerde dat mijn moeder mij negatieve verhalen over hem influisterde, en de rechter geloofde hem.’

Er kwam een omgangsregeling. Laura en haar broertje gingen om de week een lang weekeinde naar hun vader. Terwijl er signalen waren van psychische kindermishandeling, bleef een onderzoek uit. ‘Regelmatig stond mijn vader op onvoorspelbare momenten op het schoolplein. Dan zei ik dat hij weg moest, en uiteindelijk verstopten we ons. Alle ouders en leraren zagen het. Maar dat we zo panisch reageerden, was blijkbaar niet genoeg aanleiding voor een gesprek.’

Kantonrechter

Toen Laura en haar broertje weigerden om een lange vakantie bij hun vader door te brengen, kwam het tot een nieuwe rechtszaak. ‘De kantonrechter was de eerste die mij vroeg of ik naar mijn vader wilde. Ik antwoordde dat ik bang was. Het is opmerkelijk dat een kantonrechter, die niet gespecialiseerd is in het horen van kinderen, wél naar mij luisterde. Hij heeft de vakantie niet toegestaan.’

Een volgende rechter vond het moeilijk om te besluiten de omgangsregeling te beëindigen. Eindelijk stelde de Kinderbescherming een onderzoek in. Laura, inmiddels dertien jaar, werd gehoord. ‘Dat gesprek was heel oppervlakkig. De Kinderbescherming vroeg totaal niet door. Maar mijn broertje was zo in de war dat hij heel raar deed. Misschien heeft zijn gedrag de doorslag gegeven, want de rechter legde nu wel een contactverbod op.’ Daarna werd Laura niet meer gehoord.

Niet beschermd

‘Mijn moeder heeft als een leeuwin voor ons gevochten, en had gelukkig een goede baan waardoor ze al die advocaten kon betalen. Maar de instanties hebben mij niet beschermd. Ik werd, behalve door de kantonrechter, niet serieus gehoord, niet op mijn woord geloofd en gedwongen naar mijn vader te gaan. Het leidde tot gevoelens van machteloosheid, angst en hulpeloosheid. Ik verloor mijn gevoel voor de werkelijkheid en de hoop dat het goed zou komen. Ik heb een posttraumatisch stresssyndroom opgelopen en ben depressief geweest. Dat had voorkomen kunnen worden.’

Charlotte

Ook het gezin waar Charlotte (22) uitkomt, had grote problemen. Haar moeder leed aan ADD, en haar broer en zus kampten eveneens met psychische aandoeningen. ‘Ik zag geen liefde tussen mijn ouders,’ zegt ze. Er kwamen veel hulpverleners over de vloer, die haar moeder opvoedkundige hulp boden. Nadat Charlotte’s moeder was geslagen door haar zoon, besloot zij het gezin te verlaten. Met intensieve zorg van de ggz ging ze elders wonen. ‘Het werd thuis fijn,’ zegt Charlotte. ‘Ik kreeg beter contact met mijn broer. Mijn vader zorgde goed voor ons.’

Dat prille geluk zou niet lang duren. ‘Het ging helemaal mis toen mijn vader een nieuwe vriendin kreeg, die hem tegen ons opzette. We waren altijd zijn oogappels geweest, maar nu kreeg hij een negatieve blik op ons. Hij vond dat we ondankbaar waren. Bovendien raakte hij zijn baan kwijt. Hij kreeg enorme financiële zorgen. Onze veiligheid zakte weg.’ Charlotte was zeventien jaar, toen ze hoorde hoe de nieuwe vriendin tegen haar vader zei dat ze niet gelukkig kon zijn als zijn kinderen thuis zouden blijven. Hij koos voor zijn nieuwe liefde, sommeerde Charlotte en haar oudere broer het huis te verlaten. Ze werden op straat gezet en aan hun lot overgelaten, terwijl haar vader nieuwe sloten op de buitendeuren plaatste.

Charlotte is één keer gehoord. Een jaar voordat ze gedwongen werd het huis te verlaten, had ze gesprekken met de ggz. Deze kwamen voort uit de gezinsgesprekken, waarbij ze had gevraagd om persoonlijke ondersteuning en een onafhankelijk gesprek over de situatie. ‘Maar de hulpverleenster was heel zakelijk en afstandelijk. Ze schreef vooral veel op. Ik heb er niets aan gehad.’ De huisarts wist dat Charlotte veel hoofdpijn had en zich niet lekker voelde, maar deed niets. ‘Ook de school die voor jou als kind zo belangrijk is als neutrale plek, ondernam geen actie.’ Er is nooit een onderzoek naar psychische kindermishandeling gestart of een gesprek gevoerd, terwijl Charlotte dat wel graag had gewild.

Luisteren

Het horen van kinderen, vinden Laura en Charlotte, is van het grootste belang. ‘Kinderen kunnen goed inzicht in de situatie geven,’ zegt Laura. ‘Als een kind zegt: ‘Ik ben bang’, dan moet je doorvragen. Als je denkt dat een moeder haar kind dingen influistert, moet je dat onderzoeken en het niet terzijde leggen. Sommige kinderen willen liever niet praten, maar ik wilde als kind wel graag vertellen wat er aan de hand was. Als ik meteen was gehoord en was geloofd, zou mij veel angst en leed zijn bespaard.’

Ook Charlotte denkt dat het niet zo uit de hand had hoeven lopen, als iemand naar haar had geluisterd. ‘Als mijn vader van een hulpverlener zou hebben gehoord dat het officieel kindermishandeling is om je kinderen zo slecht te behandelen en op straat te zetten, zou hij zich hebben gerealiseerd wat hij deed en was er een kans op verandering geweest. Mijn jeugd is me zo abrupt afgenomen.’

Niet partijdig

Op de vraag wie het best zo’n gesprek kan voeren, zeggen beiden: ‘Het had iedereen mogen zijn.’ Charlotte voegt eraan toe: ‘Als het maar iemand is die niet partijdig is. Ik heb bij de ggz mijn verhaal verteld, maar ik had het gevoel dat ik me moest verdedigen. Dat was een gemiste kans.’

Professionals zijn vaak bang om te ver te gaan, signaleert Laura. ‘Ze vinden het te pijnlijk. Ze zijn bang om concreet te vragen: ‘Ben je geslagen?’ Liever stellen ze je op je gemak. Maar de dagelijkse realiteit brengt al zoveel schade toe. Durf goed door te vragen. Want voor een kind is zo’n gesprek de enige kans.’ Charlotte adviseert hulpverleners creatiever te zijn in hun aanpak: ‘Ik kan me voorstellen dat het soms beter werkt om eerst samen iets leuks te doen, bijvoorbeeld een boswandeling maken, en daarna het gesprek te voeren.’ Ook zij bepleit een andere houding bij professionals. ‘Wees mens. Probeer een meer persoonlijke binding met kinderen op te bouwen. Maar vooral: zorg dat je het kind centraal stelt. Alleen dan voel je je als kind echt gehoord en beschermd.’

Om Laura en Charlotte te beschermen, zijn hun namen veranderd.

INTERVIEW

Als er vermoedens zijn van kindermishandeling, moeten kinderen worden gehoord. Twee jonge vrouwen vertellen hoe professionals niet of nauwelijks naar hen luisterden en hoe dat onnodig leed veroorzaakte. Hun advies: luister, vraag door en stel het kind centraal.