Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUGEO ACTUEEL - MELDCODE KINDERMISHANDELING: AANPASSEN? OF EEN ANDERE AANPAK?

OVERZICHT

REACTIES

‘Het is een mythe dat huiselijk geweld stopt als het gemeld wordt’, zegt Majone Steketee, bestuursvoorzitter van het Verwey-Jonker Instituut. Zij onderzocht met collega’s tussen 2009 en 2013 gezinnen die waren aangemeld bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG).

In deze gezinnen werden kinderen zelf geslagen, of waren ze getuige van ernstig geweld tussen hun ouders. Beiden zijn vormen van kindermishandeling, gezien de negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen. Anderhalf jaar na de melding duurt het geweld vaak gewoon voort. In acht van de tien gezinnen vindt nog psychisch geweld plaats en in de helft fysieke mishandeling. Uit ander onderzoek blijkt dat kinderen hun leven anderhalf jaar na de melding niet als beter beoordelen, maar zelfs iets slechter (zie kader).

Gedrag veranderen is moeilijk

Waardoor komt het dat kindermishandeling zo vaak doorgaat ondanks meldingen? Een deel van de oorzaak ligt in de aard van het geweld, zegt Paul Baeten, manager Veilig Thuis Haaglanden. ‘Kindermishandeling is een hardnekkig probleem, dat niet zo makkelijk is op te lossen. Deels doordat de onderliggende problemen ook moeilijk te verhelpen zijn.’ Zo is de kans op aanhoudende mishandeling duidelijk groter bij ouders met een verslaving, een psychische stoornis, een lage opleiding en/of een laag inkomen, blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut naar hermeldingen. Extra risico lopen ook eenoudergezinnen - mede door omgangsregelingen blijft er contact met de ex-partner. Het risico bij ouders met een lichte verstandelijke beperking (LVB) is zelfs tien keer zo hoog.

Daarnaast is gedragsverandering voor iedereen moeilijk. ‘Je verandert gedrag niet zomaar, ondanks goede voornemens’, zegt Cees Hoefnagels, senior onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut en medeauteur van het Trimbos-onderzoek naar hermeldingen. ‘Dat weten we van bewegen en niet-roken, maar het geldt ook voor stoppen met slaan of verwaarlozen.’ Veel ouders zien bovendien geen noodzaak voor verandering. Een ouder vindt het eigen gedrag vaak normaal, zegt Hoefnagels. ‘Een voorbeeld: als je leeft in armoede, je heel hard werkt maar je kind komt geestelijk of lichamelijk tekort, kun je denken: ik kan niet beter, ik doe alles wat ik kan.’

Onderliggende problemen

Kindermishandeling uitbannen is, kortom, niet simpel. Maar er valt ook nog veel te verbeteren in de hulpverlening, stellen de deskundigen. Steketee benadrukt dat hulp recht moet doen aan de ernst en duur van het probleem. ‘Een langdurig geweldspatroon doorbreken kan alleen met gespecialiseerde hulp.’ Uit het Verwey-Jonker-onderzoek blijkt dat niet-gespecialiseerde professionals te weinig aandacht besteden aan het geweld. ‘De gezinnen krijgen vaak hulp die zich richt op onderliggende problemen: armoede, verslaving, psychische problematiek. Het thema geweld verdwijnt van tafel. Alleen als de hulpverleners gespecialiseerd zijn in huiselijk geweld en kindermishandeling, is er blijvende aandacht voor de veiligheid.’ Intensieve zorg is ook nodig voor de kinderen, blijkt uit een studie van onder andere Hoefnagels. Alleen degenen die intensieve hulp hebben gekregen, vertonen minder gedragsproblemen. ‘Je moet de tijd nemen om te kijken hoe het echt gaat met het kind gaat’, zegt hij. ‘Het is heel belangrijk dat mishandelde kinderen gehoord worden en weten dat het geweld niet hun schuld is.’

Gelaagd plan

Sinds Steketees onderzoek is de aanpak van kindermishandeling veranderd. In 2015 zijn AMK en SHG samengevoegd in Veilig Thuis, dat een nieuw triage-instrument hanteert om de juiste aanpak te kiezen. Betere afspraken tussen alle betrokken maatschappelijke organisaties moeten die juiste hulp garanderen. ‘Naast het helder krijgen van het probleem en bepalen welke hulp nodig is, maken we nu ook altijd een veiligheidsplan’, vertelt Baeten. Het risico op herhaling speelt bij het bepalen van de veiligheid van het kind een grote rol. Steketee: ‘Bij incidenteel geweld kan het veiligheidsplan minder zwaar zijn. Ingewikkelde problematiek vergt een gelaagd plan: allereerst zorgen dat het thuis rustig wordt, woonsituatie en financiën aanpakken, traumaklachten behandelen, enzovoorts.’

Dadertherapie

Of de situatie van kinderen nu ook daadwerkelijk is verbeterd, zal moeten blijken uit nieuw onderzoek. Zes van de tien bij huiselijk geweld betrokken kinderen moesten het in 2013 stellen zonder hulp. ‘Zowel de kinderen als de plegers van het geweld krijgen vaak geen ondersteuning’, zegt Baeten. De oprichting van Veilig Thuis en betere werkafspraken veranderen dat niet zomaar: ‘Het is een heidens karwei om deze groepen in hulpverlening te krijgen.’ Naast ontkenning spelen bij ouders vaak praktische hindernissen. Zo zijn groepstrainingen voor kinderen die huiselijk geweld hebben meegemaakt beperkt beschikbaar. Baeten: ‘Als zo’n groepstraining pas over twee maanden begint, duurt dat voor deze gezinnen veel te lang. Soms moeten ze ook nog een uur reizen. Ouders die onder druk hebben gezegd dat ze hun kind erheen zullen brengen, denken dan na drie keer: met mijn kind is eigenlijk niets aan de hand, ik ben wel klaar met die hulp.’

Nog lastiger is het om de plegers meestal mannen hulp te laten accepteren. Terwijl dadertherapie volgens Steketee altijd nodig is, ook om de relatie met het kind te herstellen. ‘Kinderen willen heel graag dat hun ouders met hen praten en de verantwoordelijkheid nemen voor het geweld.’ De rechter kan therapie opleggen, maar dit gebeurt weinig. ‘Drang en dwang zijn afhankelijk van de ernst en aantoonbaarheid van het geweld. Bovendien doen veel slachtoffers geen aangifte’, zegt Baeten.

Het moet anders

De Veilig Thuis-manager denkt dat het roer drastisch om moet. ‘We kunnen zaken optimaliseren. Maar of het dan ook beter gaat met de gezinnen, weten we niet. De intensieve hulpverlening die nodig is bij ernstige problemen, is heel moeilijk voor elkaar te krijgen. Mijn conclusie is dat we dingen niet beter moeten doen, maar anders. We kunnen niet op dezelfde voet doorgaan.’

Als voorbeeld noemt hij het Engelse project Encompass. De Engelse politie meldt incidenten van huiselijk geweld aan de school van de betrokken kinderen. ‘De school kan het kind de volgende dag opvangen: een aai over de bol geven, begrip tonen. Het is niet pretentieus, maar het unieke is: je bereikt álle kinderen.’ Baeten denkt ook aan gratis naschoolse opvang voor kinderen van ouders met een ernstige psychische aandoening. ‘Je haalt de psychiatrie niet zomaar uit de ouders, maar je kunt wel zorgen dat het kind meer tijd doorbrengt in een gezonde omgeving. Dat zijn dingen die bestaande patronen doorbreken. En zo moeten we meer andere oplossingen bedenken.’ Veilig Thuis Haaglanden gaat hierover de komende tijd met haar ketenpartners brainstormen.

Monitoren

Hoefnagels heeft ook diverse ideeën. Bij een groot risico op herhaald geweld zijn volgens hem ‘chronische zorgmodellen’ nodig. ‘Dat is een suggestie uit de Amerikaanse literatuur. Een professional die wekelijks langskomt, het vertrouwen wint en voorkomt dat noden ontploffen.’ Ook stelt hij voor elk slachtoffer te checken op posttraumatische stressstoornis (PTSS) en zo nodig te behandelen. ‘PTSS maakt je namelijk vatbaarder om opnieuw gewelddadig bejegend te worden.’

Veilig Thuis onderzoekt een jaar na een melding of het geweld is gestopt. Zouden ze kinderen, gezien de kans op herhaling, niet moeten volgen tot hun achttiende? Baeten: ‘Ik kan me voorstellen dat je een langer traject bedenkt voor gezinnen met een hoge kans op herhaling, waarbij Veilig Thuis eventueel nog een externe check kan doen. Maar in zijn algemeenheid ben ik er niet voor. Het klinkt een beetje als: eens een dief, altijd een dief.’ Hoefnagels is wel een warm voorstander van langdurig monitoren. ‘Net zoals dat gebeurt na kanker, vanwege de ernstige gevolgen, zou je na kindermishandeling geregeld moeten controleren of het niet opnieuw is opgeleefd. Het is heel belangrijk dat het kind af en toe de vraag krijgt: hoe gaat het nu met jou?’

CHRONISCH PROBLEEM

Waarom kindermishandeling

zo taai is

BRONNEN HERMELDINGEN EN HULPVERLENING

Doorbreken geweldspatroon vraagt gespecialiseerde hulp , Verwey-Jonker Instituut 2014. Anderhalf jaar na melding vindt in de helft van de gezinnen nog steeds zeer ernstig lichamelijk geweld plaats.

Onderzoek naar voorspellers van herhaalde meldingen van huiselijk geweld , Trimbos-instituut 2013. Bijna 60% van 624 onderzochte meldingen bij het AMK zijn hermeldingen na een nieuw incident.

Giving maltreated children a voice , Froukje Snoeren 2014. De kwaliteit van leven van kinderen is 1,5 jaar na melding bij AMK of SHG niet verbeterd.

Helpt hulp aan gemelde mishandelde kinderen? , Trimbos-instituut 2015: verdiepingsstudie op onderzoek Froukje Snoeren laat zien dat alleen intensieve zorg leidt tot minder gedragsproblemen bij kinderen.

Toeleiding naar zorg bij kindermishandeling , IVO 2014. In 58 procent van 146 geanalyseerde AMK-casussen bij Bureau Jeugdzorg was het AMK al eerder betrokken in het gezin. Vrijwel alle gezinnen waren bekend bij (jeugd)zorgorganisaties.

‘Op slechte momenten hoop ik dat mijn vader doodgaat’

‘Het is een mythe dat huiselijk geweld stopt als het gemeld wordt’, zegt Majone Steketee, bestuursvoorzitter van het Verwey-Jonker Instituut. Zij onderzocht met collega’s tussen 2009 en 2013 gezinnen die waren aangemeld bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of het Steunpunt Huiselijk Geweld (SHG).

In deze gezinnen werden kinderen zelf geslagen, of waren ze getuige van ernstig geweld tussen hun ouders. Beiden zijn vormen van kindermishandeling, gezien de negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen. Anderhalf jaar na de melding duurt het geweld vaak gewoon voort. In acht van de tien gezinnen vindt nog psychisch geweld plaats en in de helft fysieke mishandeling. Uit ander onderzoek blijkt dat kinderen hun leven anderhalf jaar na de melding niet als beter beoordelen, maar zelfs iets slechter (zie kader).

Gedrag veranderen is moeilijk

Waardoor komt het dat kindermishandeling zo vaak doorgaat ondanks meldingen? Een deel van de oorzaak ligt in de aard van het geweld, zegt Paul Baeten, manager Veilig Thuis Haaglanden. ‘Kindermishandeling is een hardnekkig probleem, dat niet zo makkelijk is op te lossen. Deels doordat de onderliggende problemen ook moeilijk te verhelpen zijn.’ Zo is de kans op aanhoudende mishandeling duidelijk groter bij ouders met een verslaving, een psychische stoornis, een lage opleiding en/of een laag inkomen, blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut naar hermeldingen. Extra risico lopen ook eenoudergezinnen - mede door omgangsregelingen blijft er contact met de ex-partner. Het risico bij ouders met een lichte verstandelijke beperking (LVB) is zelfs tien keer zo hoog.

Daarnaast is gedragsverandering voor iedereen moeilijk. ‘Je verandert gedrag niet zomaar, ondanks goede voornemens’, zegt Cees Hoefnagels, senior onderzoeker bij het Verwey-Jonker Instituut en medeauteur van het Trimbos-onderzoek naar hermeldingen. ‘Dat weten we van bewegen en niet-roken, maar het geldt ook voor stoppen met slaan of verwaarlozen.’ Veel ouders zien bovendien geen noodzaak voor verandering. Een ouder vindt het eigen gedrag vaak normaal, zegt Hoefnagels. ‘Een voorbeeld: als je leeft in armoede, je heel hard werkt maar je kind komt geestelijk of lichamelijk tekort, kun je denken: ik kan niet beter, ik doe alles wat ik kan.’

Onderliggende problemen

Kindermishandeling uitbannen is, kortom, niet simpel. Maar er valt ook nog veel te verbeteren in de hulpverlening, stellen de deskundigen. Steketee benadrukt dat hulp recht moet doen aan de ernst en duur van het probleem. ‘Een langdurig geweldspatroon doorbreken kan alleen met gespecialiseerde hulp.’ Uit het Verwey-Jonker-onderzoek blijkt dat niet-gespecialiseerde professionals te weinig aandacht besteden aan het geweld. ‘De gezinnen krijgen vaak hulp die zich richt op onderliggende problemen: armoede, verslaving, psychische problematiek. Het thema geweld verdwijnt van tafel. Alleen als de hulpverleners gespecialiseerd zijn in huiselijk geweld en kindermishandeling, is er blijvende aandacht voor de veiligheid.’ Intensieve zorg is ook nodig voor de kinderen, blijkt uit een studie van onder andere Hoefnagels. Alleen degenen die intensieve hulp hebben gekregen, vertonen minder gedragsproblemen. ‘Je moet de tijd nemen om te kijken hoe het echt gaat met het kind gaat’, zegt hij. ‘Het is heel belangrijk dat mishandelde kinderen gehoord worden en weten dat het geweld niet hun schuld is.’

Gelaagd plan

Sinds Steketees onderzoek is de aanpak van kindermishandeling veranderd. In 2015 zijn AMK en SHG samengevoegd in Veilig Thuis, dat een nieuw triage-instrument hanteert om de juiste aanpak te kiezen. Betere afspraken tussen alle betrokken maatschappelijke organisaties moeten die juiste hulp garanderen. ‘Naast het helder krijgen van het probleem en bepalen welke hulp nodig is, maken we nu ook altijd een veiligheidsplan’, vertelt Baeten. Het risico op herhaling speelt bij het bepalen van de veiligheid van het kind een grote rol. Steketee: ‘Bij incidenteel geweld kan het veiligheidsplan minder zwaar zijn. Ingewikkelde problematiek vergt een gelaagd plan: allereerst zorgen dat het thuis rustig wordt, woonsituatie en financiën aanpakken, traumaklachten behandelen, enzovoorts.’

Dadertherapie

Of de situatie van kinderen nu ook daadwerkelijk is verbeterd, zal moeten blijken uit nieuw onderzoek. Zes van de tien bij huiselijk geweld betrokken kinderen moesten het in 2013 stellen zonder hulp. ‘Zowel de kinderen als de plegers van het geweld krijgen vaak geen ondersteuning’, zegt Baeten. De oprichting van Veilig Thuis en betere werkafspraken veranderen dat niet zomaar: ‘Het is een heidens karwei om deze groepen in hulpverlening te krijgen.’ Naast ontkenning spelen bij ouders vaak praktische hindernissen. Zo zijn groepstrainingen voor kinderen die huiselijk geweld hebben meegemaakt beperkt beschikbaar. Baeten: ‘Als zo’n groepstraining pas over twee maanden begint, duurt dat voor deze gezinnen veel te lang. Soms moeten ze ook nog een uur reizen. Ouders die onder druk hebben gezegd dat ze hun kind erheen zullen brengen, denken dan na drie keer: met mijn kind is eigenlijk niets aan de hand, ik ben wel klaar met die hulp.’

Nog lastiger is het om de plegers meestal mannen hulp te laten accepteren. Terwijl dadertherapie volgens Steketee altijd nodig is, ook om de relatie met het kind te herstellen. ‘Kinderen willen heel graag dat hun ouders met hen praten en de verantwoordelijkheid nemen voor het geweld.’ De rechter kan therapie opleggen, maar dit gebeurt weinig. ‘Drang en dwang zijn afhankelijk van de ernst en aantoonbaarheid van het geweld. Bovendien doen veel slachtoffers geen aangifte’, zegt Baeten.

Het moet anders

De Veilig Thuis-manager denkt dat het roer drastisch om moet. ‘We kunnen zaken optimaliseren. Maar of het dan ook beter gaat met de gezinnen, weten we niet. De intensieve hulpverlening die nodig is bij ernstige problemen, is heel moeilijk voor elkaar te krijgen. Mijn conclusie is dat we dingen niet beter moeten doen, maar anders. We kunnen niet op dezelfde voet doorgaan.’

Als voorbeeld noemt hij het Engelse project Encompass. De Engelse politie meldt incidenten van huiselijk geweld aan de school van de betrokken kinderen. ‘De school kan het kind de volgende dag opvangen: een aai over de bol geven, begrip tonen. Het is niet pretentieus, maar het unieke is: je bereikt álle kinderen.’ Baeten denkt ook aan gratis naschoolse opvang voor kinderen van ouders met een ernstige psychische aandoening. ‘Je haalt de psychiatrie niet zomaar uit de ouders, maar je kunt wel zorgen dat het kind meer tijd doorbrengt in een gezonde omgeving. Dat zijn dingen die bestaande patronen doorbreken. En zo moeten we meer andere oplossingen bedenken.’ Veilig Thuis Haaglanden gaat hierover de komende tijd met haar ketenpartners brainstormen.

Monitoren

Hoefnagels heeft ook diverse ideeën. Bij een groot risico op herhaald geweld zijn volgens hem ‘chronische zorgmodellen’ nodig. ‘Dat is een suggestie uit de Amerikaanse literatuur. Een professional die wekelijks langskomt, het vertrouwen wint en voorkomt dat noden ontploffen.’ Ook stelt hij voor elk slachtoffer te checken op posttraumatische stressstoornis (PTSS) en zo nodig te behandelen. ‘PTSS maakt je namelijk vatbaarder om opnieuw gewelddadig bejegend te worden.’

Veilig Thuis onderzoekt een jaar na een melding of het geweld is gestopt. Zouden ze kinderen, gezien de kans op herhaling, niet moeten volgen tot hun achttiende? Baeten: ‘Ik kan me voorstellen dat je een langer traject bedenkt voor gezinnen met een hoge kans op herhaling, waarbij Veilig Thuis eventueel nog een externe check kan doen. Maar in zijn algemeenheid ben ik er niet voor. Het klinkt een beetje als: eens een dief, altijd een dief.’ Hoefnagels is wel een warm voorstander van langdurig monitoren. ‘Net zoals dat gebeurt na kanker, vanwege de ernstige gevolgen, zou je na kindermishandeling geregeld moeten controleren of het niet opnieuw is opgeleefd. Het is heel belangrijk dat het kind af en toe de vraag krijgt: hoe gaat het nu met jou?’

ACHTERGROND

Een melding maakt lang niet altijd een eind aan kindermishandeling. Vaak gaat het geweld langdurig door. Hoe komt dat en wat is eraan te doen? Aan het woord: Cees Hoefnagels, Majone Steketee (Verwey Jonker Instituut) en Paul Baeten (Veilig Thuis Haaglanden).

AUTEUR: KRISTA KROON